Вольга Кавалькова: Можна меркаваць, што ў нас ёсць дзяржзаказ – каб асуджаных было больш
Сваякі асуджаных па эканамічных артыкулах актыўна працуюць з дзяржаўнымі органамі і збіраюць подпісы і ініцыююць змены заканадаўства, якія дадуць іх блізкім шанцы на ўмоўна-датэрміновае вызваленне, замену пакарання на больш мяккае, амністыю. І апошнія адказы дзяржорганаў ужо выклікаюць асцярожны аптымізм. Але пытанне стаіць шырэй. Чаму за 25 гадоў барацьбы з карупцыяй перамагчы яе так і не атрымалася, як усе эканамічныя злачынствы сталі «карупцыйнымі», што не так з судовай сістэмай – усё гэта на круглым стале на партале TUT.BY абмяркоўвалі эксперты і ўдзельнікі грамадзянскай ініцыятывы, якая аб’яднала сваякоў зняволеных.
І адразу – у даўгавую яму. Асаблівасці «карупцыі» па-беларуску
Пытанне аб тым, як здарылася, што ў выніку 25 гадоў барацьбы з карупцыяй выпадкі становяцца ўсё больш абуральнымі, а фігурантаў усё больш, падняў аналітык Сяргей Чалы.
– Карупцыя – самая паспяховая форма дзяржаўна-прыватнага партнёрства. Відавочна, што прычына яе не ўхіляецца ўсе гэтыя гады. У нашай сістэме няма карупцыі як такой. Ва ўсім свеце карупцыя – пабочнае зʼява, страты на трэнні, якія зніжаюць эфектыўнасць. У нас гэта сістэмны механізм для паскарэння вырашэння пытанняў. Тое, што ў нас лічаць карупцыяй, кажучы феадальнымі тэрмінамі, крадзеж не па чыне, – сказаў эксперт.
Чыноўнік вырабляе дазволу і забароны, здабываючы з гэтага рэнту, тлумачыць Сяргей Чалы. Велічыня рэнты розная, нідзе яна не прапісаная.
– Праца праваахоўнай машыны пачынаецца пры парушэнні гэтай сакрэтнай велічыні дазволу. У нас няма барацьбы з карупцыяй, ёсць барацьба з карупцыянерамі. А такая барацьба звычайна толькі павялічвае карупцыю ў краіне. Такая барацьба пазначае павелічэнне персанальных выдаткаў для карупцыянераў – тэрмін больш, рызыкі вышэй. Як нескладана здагадацца, чым вышэй персанальныя выдаткі, тым вышэй кошт вырашэння пытання, адзначае ён.
Самы паказальны выпадак прызначэння карупцыянера, па словах аналітыка, – кейс бізнэсоўца Аляксандра Кныровіч.
– Практычна, якой бы бізнес ні вёўся з дзяржавай, заўсёды ёсць шэрае поле. Гэта было ў справе медыкаў, у справе ЖКГ (ключавой фігурай быў Андрэй Садыкаў).
– Як толькі ёсць пытанне дзяржзакупак, рашэнняў «на меркаванне» – бізнэс ставіцца ў падпарадкаванае становішча. Як у медыкаў – няма здаровых, ёсць недаабследаваныя, так і ў такіх выпадках няма таго, каго нельга было б за нешта прыцягнуць. Прычым чалавек апынаецца ў СІЗА адразу. Хоча выйсці – трэба пагасіць шкоду, які яшчэ не даказаны судом. Так ён адразу аказваецца ў пазыковай яме. Мноства бізнесменаў прайшло па гэтай схеме, многія – неаднаразова. Бізнэс для дзяржавы – расходны матэрыял, – падкрэсліў Чалы.
Ён таксама звярнуў увагу на тое, што дзяржава максімальна палегчыла працу праваахоўных органаў. Магчымасцяў для абароны правоў фігурантаў усё менш. А дзяржаўная машына не здольная займацца самаабмежаваннем, гэта пытанне грамадзянскага кантролю.
– Прычым да нейкага моманту барацьба з карупцыяй прыносіла карысць. Зараз ёсць гісторыі, калі відавочна, што ўрон эканоміцы часта наносіць сама барацьба з карупцыяй. Тут самы яркі прыклад – гісторыя дырэктара Віцебскай бройлернай птушкафабрыкі Ганны Шарэйка, калі калі шкода і быў, то мізэрны і спрэчны, а фабрыка з перадавых стала праблемнай. Праўда, якасць менеджменту, мабыць, сапраўды было высокім: дырэктар вярнулася – і ўсё зноў працуе, – адзначыў ён.
Карупцыянер – значыць, раскраў краіну. Калісьці так і было
Сузаснавальнік грамадзянскай ініцыятывы «Справядлівы прысуд» Ганна Ільіна звярнула ўвагу на тое, што пасля прыняцця леташняга прэзідэнцкага дэкрэта № 3 аб дадатковых мерах па барацьбе з карупцыяй гэтая барацьба распаўсюдзілася фактычна на ўсе эканамічныя артыкулы, якія сталі аўтаматычна «карупцыйнымі».
– Да гэтага карупцыяй была хабар чыноўніка. Таму многія думаюць, што мы – сваякі чыноўнікаў-хабарнікаў, што мы раскралі краіну. Гэта не так. Быў дэкрэт № 3, і шмат якія артыкулы з эканамічным складальнікам (да прыкладу прычыненне шкоды тым жа дзяржпрадпрыемствам) былі аднесены да карупцыйных. Аналагічна і артыкул 210 (Крадзеж шляхам злоўжывання службовымі паўнамоцтвамі), 424-я (Злоўжыванне ўладай або службовымі паўнамоцтвамі), 425-я (Бяздзейнасць службовай асобы), 426-я (Перавышэнне ўлады або службовых паўнамоцтваў), 455-я (Злоўжыванне ўладай). Артыкулы, якія былі эканамічнымі, сталі карупцыйнымі, – сказала Ільіна.
Чалы ўпэўнены, што сэнс гэтага – стыгматызацыі парушальнікаў.
Ільіна звярнула ўвагу на тое, што па гэтых справах, эканамічным, часта не прызначаюцца эканамічныя экспертызы.
– Дастаткова жадання аднаго следчага, каб чалавек апынуўся ў турме і яму быў прызначаны шкоду. І мы нідзе не можам даказаць, што нашы блізкія не вінаватыя. На асабістым прыкладзе магу сказаць: шэсць разоў прасілі прызначыць эканамічную экспертызу. Нам было адмоўлена. Шкода нічым не пацверджаны, і нас такіх вельмі шмат, – падкрэсліла сузаснавальнік «Справядлівага прысуду».
Яшчэ адна праблема – матыў, гэта значыць гэта карыслівая ці іншая асабістая зацікаўленасць.
– Гэтыя паняцці ахопліваюць літаральна ўсё – нават працу за зарплату трактуюць як імкненне да асабістай нажывы. Аналагічна – «хацеў атрымаць прэмію». Няважна нават, працаваў абвінавачаны на гэтым прадпрыемстве. Не разумею, адкуль такія вольныя трактоўкі, – здзіўлялася Ільіна.
Дастаткова жадання аднаго следчага, каб чалавек апынуўся ў турме і яму быў прызначаны шкоду
Пры гэтым службовымі асобамі становяцца літаральна ўсё – з-за фармулёўкі, што да службовых асоб прыраўноўваюцца «асобы, упаўнаважаныя ва ўстаноўленым парадку на правядзенне юрыдычна значных дзеянняў».
– Пад гэта паняцце можна падвесці любога: работніка прыватнай кампаніі, індывідуальнага прадпрымальніка, заснавальніка кампаніі, – падкрэслівае яна. – Па карупцыйных справах не было апраўдальных прысудаў у апошні час. Галавач? Але Галавач адседзеў больш за 40 месяцаў у СІЗА! І калі б прэса не падключылася, думаю, ён быў бы асуджаны.
Ільіна адзначыла, што ўлады ўжо пайшлі на дыялог, па зваротах грамадзянскай ініцыятывы «запытваюцца справы, ёсць зрухі».
– Гэта ўжо выклікае аптымізм, – дадала яна.
Сустаршыня аргкамітэта партыі «Беларуская хрысціянская дэмакратыя» Вольга Кавалькова звярнула ўвагу на тое, што паўтараецца гісторыя з асуджанымі па артыкуле 328 (Незаконны абарот наркотыкаў). У корані праблемы – недасканаласць судовай, праваахоўнай сістэмы, адказнасць часта не адпавядае грамадскай небяспекі здзейсненага.
Яна прывяла статыстыку па ліку зняволеных у Беларусі і краіне з супастаўным насельніцтвам – Балгарыі (7,1 млн чалавек).
– У Беларусі 60 тысяч асуджаных, з якіх 16 тысяч – па наркатычных артыкулах. У Балгарыі колькасць асуджаных – каля 8 тысяч. Можна меркаваць, што ў нас ёсць нейкі дзяржзаказ – каб гэтых асуджаных было як мага больш. Гэта рэпрэсіўная сістэма, сістэма запалохвання. Ты не даспадобы? Сядзі! Патрэбныя структурныя рэформы ў судова-прававой сферы. Гэта аснова асноў. Калі ў краіне няма суду, інвестар, бізнэсмэн не абаронены, то эканоміка будзе там, дзе яна сёння і знаходзіцца, – упэўненая Кавалькова.
Сядзенне ў СІЗА – гэта ціск на суд
«Мяне клічуць Віктар, я воляй выпадку – карупцыянер», – пачаў свой выступ Віктар Карнілаў, яшчэ адзін удзельнік ініцыятывы «Справядлівы прысуд».
Ён распавёў, што адбыў дастаткова жорсткае пакаранне, і звярнуў увагу на тое, што ў асуджаных па гэтых артыкулах няма перспектыў перагляду спраў, няма магчымасці альтэрнатыўнага пакарання, чалавек не можа працаваць і гасіць шкоду.
– Чалавек, які пазбавіў жыцця іншага чалавека, можа выйсці датэрмінова, эканамічны злачынец – не, – аргументаваў спікер. – Чаму спрэчкі суб’ектаў гаспадарання наогул становяцца крымінальнымі справамі?
Яшчэ адзін падняты пытанне: чаму тэрмін, адбыцця ў СІЗА, не залічваецца з павышаючым каэфіцыентам – да прыкладу дзень за два.
– Сядзенне ў СІЗА – гэта ціск на суд. Бо калі суд вырашыць, што сядзеў ты дарма, прыйдзецца плаціць кампенсацыю, – звярнуў увагу Карнілаў. – Грамадства прыходзіць да таго, што не толькі 233 артыкул (Незаконная прадпрымальніцкая дзейнасць) патрабуе перагляду. Частка «карупцыйных» злачынстваў проста прыцягнутыя за вушы. Іх няма і шкоды – не.
Пад зваротамі некалькіх ініцыятыўных груп, якія падымалі пытанні асуджаных па эканамічных і карупцыйных артыкулаў, ужо каля 20 тысяч подпісаў. Пра многія справах актыўна пісалі СМІ. Сярод удзельнікаў ініцыятывы «Справядлівы прысуд», да прыкладу, сваякі Андрэя Дамарацкага, Андрэя Садыкава, Марыны Марозавай, Уладзіслава Букаценкі, Людмілы Санец, Віктара Курʼяновіча, Надзеі Паўлоўскай, Казіміра Сабалеўскага і многіх іншых.
