Хрысціянства ў Беларусі: да пытання міжканфесійнага дыялогу
Удзельнікі:
Пётра Рудкоўскі, філосаф, публіцыст, брат-дамініканец, прадстаўнік каталіцкай супольнасці,
Дзьмітры Шыла, багаслоў, студэнт 3-га курсу Мінскай Духоўнай Семінарыі, прадстаўнік праваслаўнай супольнасці,
Владимир Мацкевич, методолог, представитель кальвинистской общины,
Игорь Подпорин, кандидат филос. наук, доцент, независимый эксперт,
Мадэратар: Александр Френкель
Александр Френкель: Христианство в Беларуси имеет длительную историю, при этом беларусские территории в равной мере могут рассматриваться православием и католичеством в качестве канонических, исконных. В рамках сегодняшней встречи мы попытаемся осмыслить влияние христианства на беларусскую идентичность в контексте проблем межконфессионального диалога. Для участия в круглом столе были приглашены представители всех трех доминирующих христианских ветвей: православия, католичества и протестантизма. Совместными усилиями мы постараемся выяснить, какое место занимает христианство в беларусском обществе и существуют ли проблемы межконфессионального диалога.
Вначале целесообразно обрисовать контекст проблемы. Беларусь является европейской страной. Соответственно можно предположить, что христианство оказало заметное влияние на формирование беларусской идентичности.
Владимир Мацкевич: Действительно, все современные нации в Европе сложились под сильным влиянием христианства. Этно- и нациоформирующее влияние христианства проявлялось либо в период введения христианства, либо в периоды Реформации, расколов, религиозных войн. Для большинства современных языков начало положено переводами Библии на эти языки. Для Беларуси важны все эти исторические периоды. Тысячу лет назад в Беларусь вместе с христианством пришла письменность, и предки беларусов включились в общеевропейские процессы развития. Реформация вызвала к жизни такой культурный подъем, что XVI век стали называть Золотым веком беларусской истории. В XIX и в начале XX века в национальном Возрождении принимают участие как католические, православные, так и протестантские деятели. В наше секуляризированное время влияние христианства на формирование национальной идентичности и вообще на общественные процессы не так заметно, как в прошлом, но оно все равно присутствует. К конфессиональным корням обращаются даже совсем светские идеологи. Мне это заметно, может быть, больше, чем многим другим, в силу вовлеченности в протестантскую среду. И я сам постоянно сверяю свои действия с Библией.
А.Ф.: Каково современное состояние влияния христианства на беларусскую идентичность?
Пётра Рудкоўскі: На дадзены момант у беларускай наасферы бытуе некалькі ідэнтычнасцяў. Я б выдзеліў наступныя: савецка-партызанская (Беларусь – гэта перадусім Ахвяра і Пераможца ў Вялікай Айчыннай вайне), заходнеруская (беларусы – разнавіднасць расейскай народнасці); ліцвінская (тычыцца перадусім заходніх рэгіёнаў краіны: рыма-каталіцкае насельніцтва Беларусі – гэта адрозная ад беларускай і літоўскай нацыянальных супольнасцяў народнасць, што сфармавалася ў часы Вялікага княства Літоўскага); крывіцкая (акцэнт на пагана-славянскую традыцыю як аснову беларускай культуры); класічна-беларуская. Пад гэтай апошняй маецца на ўвазе “экуменічная ідэнтычнасць”, якая прадугледжвае існаванне нацыянальнай супольнасці па-над канфесійнымі, рэлігійнымі, ідэалагічнымі і класавымі падзеламі. Яе асноўнымі складнікамі з’яўляюцца асаблівы рэспект да беларускай мовы, успрыманне Полацкага Княства і ВКЛ як дзяржаваў-папярэдніц БНР, а БНР як ідэалагічную аснову для РБ, акцэнт на еўрапейскі (нават заходнееўрапейскі) характар беларускай культуры.
Усе названыя тут ідэнтычнасці можна акрэсліць як “традыцыйныя”, паколькі яны прадугледжваюць ці то дзяржаўна-ідэалагічную, ці то нацыянальна-культурную (альбо нават этнакультурную) ідэнтыфікацыю. Але апроч традыцыйных існуюць яшчэ (тэрмін трохі ўмоўны) нетрадыцыйныя ідэнтычнасці, якія звязваюцца зазвычай ці то з ідэяй чалавецтва (касмапалітызм), ці то ідэяй аўтаномнай адзінкі (паслядоўны індывідуалізм). Касмапалітызм і індывідуалізм маюць сваё значэнне ў фармаванні грамадзянскай ідэнтычнасці – усведамлення чальцамі грамадства ўласных правоў у стасунку да дзяржавы.
Хрысціянства, як вядома, арыентаванае на трансцэндэнтныя каштоўнасці (сувязь з Богам як панадфенаменальнай рэчаіснасцю, жыццё ў будучым свеце, узрастанне “ўнутранага чалавека”); падтрымка і мацаванне “гарызантальных” ідэнтычнасцяў не ёсць яго прыярытэтнай мэтай. Аднак, так ці інакш, хрысціянства ўплеценае ў грамадска-культурны і палітычны кантэкст, уплывае на яго і само спазнае яго ўплыў. Ці спасярод названых вышэй можна выдзеліць ідэнтычнасці, якая спазнаюць асаблівы ўплыў (негатыўны або пазітыўны) з боку паасобных хрысціянскіх канфесіяў? Адказ будзе, вядома ж, станоўчы.
А.Ф.: Как на эту современную динамику формирования нации влияет православное, католическое или протестантское вероисповедание?
П.Р.: Праваслаўная Царква (МП) у Беларусі традыцыйна знаходзіцца ў даволі шчыльнай повязі з заходнерускай ідэнтычнасцю. Славянафілы, прапаведнікі “руска-беларускай еднасці”, прамотары “рускай нацыянальнай еднасці” па-ранейшаму ўспрымаюць праваслаўе як галоўны фактар захавання Беларусі не толькі ў палітычна-эканамічнай залежнасці ад Расеі, але і ўтрымання ўяўлення аб арганічнай еднасці, а нават у нейкім сэнсе тоеснасці беларускага і расейскага народаў. Праваслаўная Царква ў Беларусі першынствуе паводле ўзроўня русіфікаванасці (надзвычай красамоўным фактам ёсць тое, што афіцыйны сайт БПЦ МП http://church.by вядзецца выключна на расейскай мове).
Трэба, аднак, адзначыць, што гэтая “шчыльная повязь” паміж праваслаўем і заходнерусізмам мае тэндэнцыю да паслаблення, а адначасова фармуюцца – праўда, паволі і лакальна – канэксіі з класічна-беларускай ідэнтычнасцю. Калі мы, вандруючы па Сеціве, памяняем http://church.by на http://churchby.info і ўвойдзем на Партал Праваслаўнай Царквы “Царква”, які ствараецца маладзёвымі актывістамі (не без падтрымкі з боку святароў), дык пабачым іншую карціну. Попыт на беларускамоўе сярод праваслаўных вельмі жывы і яскравы. Праваслаўная моладзь імкліва і настойліва шукае такой формулы, якая дазволіла б спалучыць праваслаўную веру і нацыянальныя каштоўнасці, а многія духоўныя асобы сімпатызуюць і спрыяюць гэтаму працэсу. Як вядома, беларускамоўная літургія праводзіцца ў Петра-Паўлаўскай саборы ў Менску і ў Барыса-Глебскай царкве ў Горадні, у Віцебску ў царкве на Ўсьпенскай горцы штотыдзень ладзяцца беларускамоўныя набажэнствы “За беларускі народ”, а ўсё гэта, улічваючы моцны царкоўнаславянскі кансерватызм, ёсць даволі сімптаматычным фактам. Нягледзячы на халодную пазіцыю праваслаўных вярхоў, тэндэнцыя сярод праваслаўных да спалучэння беларускага культурнага адраджэння з праваслаўнай верай будзе, як мяркую, прагрэсаваць.
Каталіцкі Касцёл, хоць усцяж у значнай ступені знаходзіцца пад уплывам польскага традыцыяналізму (гэта тычыцца перадусім гарадзенскай дыяцэзіі), то ўсё ж дынаміка “беларусізацыі” вельмі яскравая. У трох дыяцэзіях — Менска-Магілеўскай архідыяцэзіі і Пінскай ды Віцебскай дыяцэзіях замацаваўся даволі ўстойлівы кансэнсус наконт ужывання беларускае мовы ў літургіі, набажэнствах, а таксама (хоць гэта менш паўсюдна) у справаводстве. Каталіцызм з’яўляецца таксама абшарам узнаўлення і паглыблення таго, што можна назваць “нацыянальнай памяццю”; у той час, як дзяржаўныя медыі падтрымліваюць перадусім савецка-партызанскую і заходнерускую ідэнтычнасці, каталіцкія выданні з’яўляюцца “прытулкам” для прыхільнікаў класічна-беларускай ідэнтычнасці. Каталіцызм з’яўляецца таксама “месцам” развіцця “ліцвінскай” тоеснасці, гэтая плынь мае, аднак, выключна нізавы характар і не мае з боку Касцёла інстытуцыйнай падтрымкі.
Пратэстанцкія супольнасці ў цэлым схільныя адасабляцца ад “земскай” культуры, у сувязі з чым вельмі цяжка абагульнена ўказаць на канэксіі з якой-небудзь ідэнтычнасцю. “Толькі Божая ласка, толькі вера, толькі Пісанне” – вось галоўны дэвіз паслядоўнікаў лютэранскай ці кальвінскай рэформы. Тым не менш, пратэстанты ўскосна ўлываюць на фармаванне грамадзянскай ідэнтычнасці. Вера пратэстантаў даволі радыкальная і харызматычная, і яны ў выпадку з’яўлення якіх-небудзь перашкодаў з боку дзяржавы яшчэ больш актывізуюцца. А ў беларускай сітуацыі актывізм сам па сабе – гэта фактар дэмакратызацыі. Пратэстанты, як актыўная меншасць стымулююць разьвіццё ў беларусаў паставу рэспэкту да меншасцяў.
Усе хрысціянскія цэрквы наўпрост ці ўскосна спрычыняюцца да дэканструкцыі савецка-партызанскай ідэнтычнасці. Спрычыняюцца таксама да стрымлівання трыбалісцкіх ідэнтычнасцяў (напр. пагана-крывіцкай), якія будуюцца на варожнасці да ўсякіх панадэтнічных ідэнтычнасцяў (лібералізм, касмапалітызм, універсальныя рэлігіі) і часам гравітуюць у кірунку ідэалогіі “этнічнай чысціні”.
Игорь Подпорин: Я бы хотел более широко рассмотреть проблему религиозной идентичности, подразумевая ее значение для политического обустройства нашего общества. В конце концов, есть мнение, что эта проблема, поставленная неким человеком или сообществом безотносительно прав других людей, несет разрушительный потенциал, вызывая борьбу индивидов, партикуляризм, сепаратизм и прочее. В общем, проблему религиозной идентичности можно рассматривать в рамках двух вопросов: «В чем моя вера?» (экзистенциальный вопрос Л. Толстого), а также «Кто является верующим?». Мы не будем касаться экзистенциального вопроса о поиске веры. Обратим внимание на вопрос «кто?». Это вопрос о религиозной субъективации в обществе, именно он высвечивает моменты, связанные с механизмами социального конституирования религиозного субъекта и отношений между ними. Это редукционистский ход, однако от него удобно оттолкнуться, чтобы показать некоторые интересные особенности взаимоотношений верующих. Учитывая это, речь пойдет об основаниях наших практических оценок этого «кого-то», кого мы стигматизируем как верующего или неверующего.
Возьмем простой пример: глава светского государства совершает крестное знамение в православном храме, присутствуя на праздничном богослужении (например, это было замечено за нынешним президентом Беларуси и за предыдущим президентом России). Является ли он верующим? По внешнему признаку – да, по внутреннему (если мы считаем, что знаем его), скорее всего нет (бывший коммунист, военный и т.п.). Можно сказать, что он лицемерит (хотя это, возможно, не так). Эта простая и наиболее распространенная оценка, следующая из предполагаемого несоответствия между убеждением и действием, в данном случае оказывается недостаточной и вредной. Исходя из социальной оценки, редуцирующей внутреннее к внешнему, получается вот что: если мы видим молящегося со всеми признаками этого акта, мы не вправе утверждать, что человек на самом деле не является верующим. Раз он является нам «верующим-для-нас», скорее всего, он и есть «верующий-в-себе» (конечно в том случае, если у нас недостаточно объективных данных о человеке для того, чтобы утверждать его неверие). Я бы назвал принципом такой оценки презумпцию объективности. Принимаю вполне справедливые возражения по поводу этого принципа: если человек объективно совершил преступление, то, скорее всего, он преступник, т.е. у нас нет объективных оснований считать его другим? Поэтому перейдем к иному принципу – презумпции Другого.
Есть «затертая» социологическая методика определения религиозного субъекта: ответьте на вопрос, «считаете ли Вы себя верующим?». При всех известных недостатках эта методика обнаруживает позитив, поскольку исходит из презумпции Другого, который обладает убежденностью своей принадлежности (идентичностью) и способен ее оценить. В этом случае мы доверяем тому, что говорит субъект и как он себя оценивает.
А.Ф.: Существуют ли проблемы межконфессионального диалога в Беларуси?
В.М.: Диалога конфессий в Беларуси нет. По крайней мере, в национальном масштабе. Это вызвано и тем, что центры православия и католицизма находятся за пределами страны, а именно они определяют политику этих церквей. Протестанты не представляют собой чего-то целого, это множество автономных церквей, пусть даже и объединенных частично в четыре больших союза. Даже контакты между протестантами разных течений оставляют желать лучшего. Но на локальном уровне и в частных вопросах взаимодействие церквей и религий имеет хорошие прецеденты. В некоторых городах служители разных конфессий помогают и поддерживают друг друга, как в общественной деятельности, так и в плане материальной помощи. В инициативе «За свободу вероисповедания» принимают участие представители всех направлений христианства и иудеи. В острых ситуациях, как, например, пост-голодовка в защиту церкви «Новая жизнь», проявляются как сильные, так и слабые стороны коммуникации и взаимодействия церквей. На уровне верующих больше и взаимопонимания, и солидарности. На уровне же лидеров и иерархов все куда сложнее.
П.Р.: Калі б мы правялі баланс “праблемных момантаў” і “момантаў узаемаразумення” паміж католікамі і праваслаўнымі, то думаю, што вынік быў бы на карысць узаемаразумення. У дактрынальным плане праваслаўе і каталіцтва супадае на 95-97 %; сацыяльнае навучанне абедзвюх цэркваў таксама ў многім падобнае, успрыманне сучасных выклікаў для хрысціянства таксама збольшага падобнае. Найбольш праблемным момантам здаецца прачытанне рэлігійнай гісторыі Беларусі. На афіцыйным сайце Праваслаўнай Царквы гэтая гісторыя апавядаецца ў вельмі непрыхільным для каталіцызму ключы. Каталіцкаму Касцёлу таксама бракуе збалансаванага погляду на гісторыю праваслаўя ў Беларусі, пра што сведчыць спецыфічна выкладзеная “Гісторыя хрысціянства на Беларусі” на афіцыйным сайце Касцёлу, дзе, што праўда, няма антыправаслаўных акцэнтаў, але гісторыя хрысціянства прадстаўленая такім чынам, як быццам бы гэта гісторыя зводзіцца да гісторыі каталіцызму.
А.Ф.: Можно ли предположить, что беларусская толерантность – это мифический конструкт, за которым ничего не стоит?
Дзьмітры Шыла: “Традыцыйная талерантнасьць” беларускага грамадства – спрытны міт, які дазваляе ўладам “не варушыць старога” і тым самым хоць неяк “кантраляваць сітуацыю”. Да таго ж гэты міт вельмі адпавядае сусветнай модзе на культурніцкую разнастайнасьць і цярпімасьць і паляпшае наш імідж. Аднак, як любая ілжа, гэты міт небясьпечны для грамадства менавіта тым, што скажае ўяўленьне пра ўласнае мінулае і не заахвочвае да “работы над ошибками”… Навошта высьвятляць, чаму гэта праваслаўныя так хваравіта рэагуюць на Кастуся Каліноўскага, ці наадварот, чаму каталікі так нэрвова ўспрымаюць “увековечивание памяти” Суворава ці графа Мураўёва і г.д.?.. Навошта, мы ж ціха-мірна жылі і жывем між сабой і гэта файна, сьпіце спакойна найталерантнейшыя суграмадзяне!..
Што мы разумеем пад талерантнасьцю? Мірнае суіснаваньне, творчае супрацоўніцтва і паважлівую суразмову?.. Калі такое ў нас было?.. Бадай што толькі за часамі Жыгімонта Аўгуста. Усе астатнія “мірныя” перыяды хутчэй нагадваюць стомленасьць ад бойкі, калі ўжо проста не ставала сілаў дацягнуцца да шыі апанента і сьцяць канчаткова пальцы. Альбо прысутнасьць значна больш моцнага патрона адной з варагуючых/канкуруючых канфесіяў стрымлівала праявы відавочнага гвалту, але не вырашала праблему прынцыповага супрацьстаяньня… Да больш-менш прыязнага стаўленьня канфесіяў адна да другой мы падыйшлі толькі пры канцы дваццатага стагоддзя. Напрыклад, два крыжы, праваслаўны ды каталіцкі, зробленыя з аднолькавага матэрыялу, аднолькавай вышыні ды агароджаныя агульным парканчыкам на ростанях якой-небудзь вёскі ў Гродненскай вобласьці (карцінка, якая выбівае сьлёзкі замілаваньня ў замежных прыхільнікаў ідэй экуменізму), – гэта зьява ўжо нашага часу, я не сустракаў згадак пра падобнае раней. І ці было калі раней такое, каб мінскі праваслаўны епіскап мог перыядычна зьбіраць у сваёй рэзідэнцыі за адным гасьцінным сталом лідэраў усіх рэлігійных абшчынаў Беларусі?.. Калі і можна казаць пра “традыцыю талерантнасьці”, дык трэба ўсьведамляць, што гэтая традыцыя толькі-толькі нараджаецца, і яна абумоўленая шмат якімі чыньнікамі, сярод якіх уласна “традыцыя/гісторыя стасункаў” – далёка не самы галоўны.
А што мы разумеем пад “міжрэлігійным дыялогам”?.. І якога кшталту дыялог патрэбны беларусам?.. Кіраўнікі “вядучых” канфесій даўно вядуць гэны дыялог між сабой з рознымі мэтамі і на розных узроўнях. Аднак рэлігійная сфера спецыфічная. Па-першае, пагадненьне на глабальным узроўні “міжрэлігійнага дыялогу” наўрад ці прынцыпова магчыма з прычыны таго, што кожная канфесія бачыць выключна толькі сябе ў ролі “адзіна правільнай”. Па-другое, нават калі пагадненьне і адбудзецца дый яшчэ і ў нас, пра нас усё роўна ўспамінаць будуць факультатыўна (ці шмат атрымаў прэстыжу, напрыклад, Ліван праз той факт, што на ягой тэрыторыі нарэшце католікі і праваслаўныя дамовіліся наконт стаўленьня да уніі?..).
А на лакальным узроўні – дыялог паміж мясцовымі, тутэйшымі рэлігійнымі суполкамі – узьнікаюць зусім іншыя мэты гэтай размовы. Нам наўрад ці трэба высьвятляць чыста багаслоўскія пытаньні. Дзякаваць Богу, у адрозьненьні ад “эпохі палемічнай літаратуры”, сёньня багаслоўе практычна не ўплывае на палітыку. Кожны можа заставацца пры сваіх перакананьнях і спакойна існаваць у асадах гэтага грамадства. Аднак ёсьць поле, на якім без суразмовы не ўнікнуць канфліктаў – гэта поле тоеснасьці. Відавочна, у Беларусі існуе праблема суадносінаў рэлігійнай ідэнтычнасьці і нацыянальнай. Магчыма, нам патрэбны міжрэлігійны дыялог дзеля таго, каб перастаць разцягваць нашу “беларускасьць” па канфесійных куточках…
А.Ф.: В апреле этого года состоялся визит главы нашего государства в Ватикан. Каково его значение?
П.Р.: Візіт беларускага прэзідэнта ў Ватыкан сутнасна не зменіць дачыненняў паміж беларускай дзяржавай і Касцёлам, можа, аднак, паспрыяць пэўным мадыфікацыям. З аднаго боку, сустрэча А. Лукашэнкі і Бэнэдыкта ХVІ можа паспрыяць усталяванню больш глыбокага і трывалага кансэнсусу паміж абодвума бакамі наконт мірнага сімбіёзу, у чым, бадай, зацікаўленыя абодва бакі, з другога боку, можа перахіліць гэты кансэнсус у кірунку больш карысным для Касцёлу, чым для дзяржавы. Вядома, што для абсалютнай большасці каталікоў папа рымскі ўяўляе намнога большы аўтарытэт, чым кіраўнік іхнай дзяржавы. Нават для тых, што верна падтрымліваюць Лукашэнку, згода пантыфіка сустрэцца з прэзідэнтам успрымаецца як гонар, аказаны першым другому, а не наадварот. Такім чынам, візіт, хутчэй за ўсё, дадасць каталікам смеласці і павысіць у іх усведамленне сваёй аўтаноміі ў стасунку да дзяржавы, хоць, магчыма, пры нагодзе нейкая доля рэспекту прыпадзе і Лукашэнку: калі Папа рымскі яго прызнае, то чаму ж нам яго не прызнаваць?
Д.Ш.: Адсутнасьць якой-кольвек публічнай рэакцыі з боку праваслаўных Беларусі на візіт А. Р. Лукашэнкі ў Ватыкан можа падацца сьведчаньнем пра пэўную ступень разгубленасьці і боязі. Як жа ж так – гаварыў прыемныя словы, перыядычна сустракаўся з Сінодам, падтрымліваў будаўніцтва храмаў, называў сябе хоць і атэістам, але ж “праваслаўным”, і тут, на табе, паехаў да “папежа”!.. І прыхадскія бабулькі (наіўныя простыя душы) сталі шаптацца між сабой: “Айвохціжме, а ці не новую вунію зьбіраюцца ўводзіць?!” Але сітуацыя крыху складаней, ніж падаецца на першы погляд.
Першае: нават тыя сьвятары, якія хацелі выказацца наконт гэтага візіту крытычна, не маглі атрымаць такой магчымасьці ў СМІ – у дзяржаўных, таму што ну якая крытыка можа быць у дзяржаўных СМІ? А ў “апазіцыйных”, таму што навошта крытыкаваць, калі гэтая файная сустрэча можа мець не менш файны працяг, то бок візіт пантыфіка ў нашую доўга чакаючую краіну?..
Другое: маўклівасьць гэтая – хутчэй абачлівасьць і трыманьне традыцыі. Сапраўды, трэба спачатку паглядзець, да чаго ў выніку гэты візіт прывядзе. Што тычыцца традыцыі, дык яна палягае ў тым, што мы прызвычаіліся жыць пры падтрымцы князя, часам у яго абдымках, якія маглі нават замінаць дыхаць, але тым не менш, часьцей і даўжэй гэтыя “абдымкі” дзяржавы давалі Праваслаўнай Царкве больш карысьці і ўпэўненасьці.
Як гэта ні парадаксальна, гэтым візітам Лукашэнка працягвае традыцыі вялікіх князёў літоўскіх. Паходзячы з атэістычна-язычніцкага асяродку, Лукашэнка вымушаны, дзеля падтрыманьня ўласнай улады, гуляць ролю дабрадзея для дэкларавана праваслаўнай большасьці тутэйшых, дый усходні сусед прыязна глядзіць на такую яго “рэлігійную схільнасьць”, адначасова ў атачэньні застаецца “старая гвардыя” атэістаў, якая раз-пораз нагадвае пра сваё існаваньне і сваю апрычоную думку. Аднак з цягам часу ён разумее, што для “пачэснага пасагу між народамі” яму не дастаткова падтрымкі з Усходу, і пачынае шукаць якога-кольвек аўтарытэту з Захаду, каб з яго дапамогай пашырыць/прыўзьняць свой уласны імідж/брэнд на міжнароднай арэне… Хіба не ў гэтакім жа становішчы былі вялікалітоўскія князі пачынаючы з Міндоўга?.. “Арыгінальная” ж ідэя аб сустрэчы патрыярха ды “папежа” ў Беларусі (маўляў, на нашай зямлі традыцыйна сустракаліся культуры, канфесіі ды цывілізацыі і г.д. і да т.п.), выказаная прэзідэнтам падчас не надта працяглай аўдыенцыі ў пантыфіка, мае гадоў 600 гісторыі і мала адрозьніваецца ад той прапановы, якую выказваў, праўда патрыярху, кароль польскі і вялікі князь літоўскі Ягайла. Я пачынаю меркаваць, што русская прымаўка “не место красит человека, а человек место” тут у нас не спрацоўвае, дакладней спрацоўвае наадварот. Месца “Беларусь” абумоўлівае паводзіны палітыка, валадара гэтага месца, і нават чалавек, які вонкава адмаўляецца ад якой-кольвек традыцыі, пачынае паводзіць сябе дакладна гэдак жа, як ягоныя больш высакародныя папярэднікі…
В.М.: И, тем не менее, нельзя недооценивать состоявшееся событие, учитывая все проблемы в политической и конфессиональной сфере. Беларусь – это зона наиболее тесного контакта западной и восточной ветвей христианства, более того, это зона контактов и конфликтов конкретных иерархических институтов этих ветвей – РПЦ и РКК. Эти контакты и конфликты имеют давнюю историю, и только один раз в истории удалось перейти от конфликта к сотрудничеству – в Унии. Но Унию не признала московская церковь, чем было положено начало превращение московской церкви в то, чем является сегодня РПЦ. Кроме того, Уния стала возможной в ситуации борьбы с Реформацией. Во все последующие времена, уже более 400 лет РПЦ и РКК находятся в состоянии холодной конфронтации. Рано или поздно к проблеме сосуществования в одной стране, в одной нации, в одном политическом пространстве этих двух мегаинститутов пришлось бы обращаться. Но здесь есть проблема. РПЦ категорически возражает против прозелитизма РКК в Беларуси, называя Беларусь своей канонической территорией. Еще одна проблема состоит в том, что периферия РКК и РПЦ ведет себя очень по-разному в отношении своих центров. Периферия РКК в зоне контакта консервативна, она хоть и не «святее Папы римского», но тем не менее католики Беларуси – носители консервативных взглядов в большей степени, чем сама римская курия. Западная периферия РПЦ, наоборот, источник инноваций и отклонений. Не обязательно ересей, но некоторых либеральных тенденций и вольнодумства. В том числе и вольнодумства политического, в смысле конфессиональной политики. Здесь никогда не забывают про идею автономии или автокефалии. Т.е., нуждаясь в контактах и переговорах, РПЦ и РКК имеют дело с очень разными проблемами на территории Беларуси. Причем, проблемы и той и другой стороны не проработаны в самих этих церквях, да и не являются первоочередными. Может получиться так, что все же РПЦ и РКК начнут переговорный процесс, но забудут при этом про проблемы Беларуси – у них хватает и других проблем.
